Historia tysiaca i drugiej nocy

"W banalnym lancuchu konsekwencji negatywnych i przypadkowych rozblysnie chaos egzystencjalny i spoleczny. Roth jest mistrzem w snuciu cienkich i ledwie widocznych nici malenkich pomylek, wydarzen malo znaczacych, przypadkow banalnych i pozornie pozbawionych nastepstw, drobnych ustepstw i nieswiadomych zaniedban, ktore niepostrzezenie oplataja jednostke w siec, z ktorej nie sposob sie uwolnic, w pulapke bez wyjscia. W Historii tysiaca i drugiej nocy Roth osiagnie szczyt swoich poetyckich mozliwosci w tym kierunku, rysujac z ukrytym, lecz porywajacym potencjalem narracji blahy, ale fatalny lancuch pomylek i niewielkich upadkow, ktore doprowadza Taittingera do ruiny, a frywolny uklad spoleczny zastapi tutaj, z nie mniejsza moca, antyczne przeznaczenie". Claudio Magris Pomyli sie ten, kto po "Historie tysiaca drugiej nocy " siegnie, spodziewajac sie melancholijno-ironicznego obrazu c.k. Monarchii - choc bedzie mial szanse powalesac sie po wiedenskich knajpach, hotelach i burdelach, choc poczuje smak apfelstrudla i piwa okocimskiego, choc pozna logistyczne kulisy spontanicznych spacerow Franciszka Jozefa po miescie i urzedniczo-armijne obyczaje tamtych czasow. Pomyli sie rowniez ten, kto da sie uwiesc tytulowi i pierwszym stronom ksiazki, sugerujacym, ze oto mamy do czynienia z nieco uwspolczesniona basnia wschodnia, ktorej akcja nie wiedziec czemu przeniesiona zostala do najbardziej chyba mieszczanskiej stolicy Europy. Owszem, na kartach powiesci - jak w dawnej, niewinnej jeszcze literaturze erotycznej - pojawia sie egzotyczny gosc otoczony wezyrami, eunuchami i kochankami wybranymi sposrod 365 kobiet, ktore tworza harem cesarza "wszystkich krajow Persji". Owszem, akcja nabiera tempa, gdy - jakby w niemym kinie - na morzu zaczyna szalec niespodziewana burza. Owszem, jedna noc, ktora szach spedza z wiedenka (nieswiadomy oszustwa: nie z ta, ktora wybral), uruchamia ciag zdarzen. Niczym w klasycznym melodramacie, tanim romansie albo reportazu z bulwarowki (nota bene ten ostatni gatunek, wykorzystany niemal "postmodernistycznie", spelnia w historii Rotha dosc istotna, ponura role). Nie oczekujmy od austriacko-zydowskiego pisarza lektury latwej i przyjemnej. Dostaniemy od niego obuchem wprost miedzy oczy. Skonfrontowani zostaniemy z bezwzgledna, ale i wspolczujaca analiza ludzkiego losu - owej plataniny przypadkow i (najczesciej zlych) decyzji, planow i zbiegow okolicznosci, strachow i pozadan, oczekiwan i mozliwosci, zludzen i rozczarowan. Bedziemy musieli poradzic sobie z moralitetem, w ktorym nie znajdziemy prostego podzialu na dobre i zle, ktory w niczym nam nie pomoze, nie ulatwi zycia. Wprost przeciwnie. Agnieszka Sabor